– Gdańskie korzenie muzyczne są bardzo głębokie. Warto je odtwarzać i pielęgnować. Carillon niesie za sobą niemal pięć wieków tradycji, a współcześnie towarzyszy nam przy ważniejszych miejskich wydarzeniach – mówi prezydent Gdańska Paweł Adamowicz. – Przywrócenie stanowiska naszego carillonisty jest więc naturalnym sposobem upamiętnienia współczesnej dwudziestoletniej działalności. Od 2009 roku miasto szczyci się jedynym w Polsce carillonem mobilnym nazwanym na cześć miasta – „Gdańsk” – dodaje Adamowicz.
Według źródeł po raz pierwszy automatyczny carillon miał zabrzmieć od 1561 roku w Ratuszu Głównego Miasta Gdańska. Osoba programująca jego mechanizm była najpewniej wynagradzana była przez Radę Miejską, co księgi kasy miejskiej odnotowują to po raz pierwszy w 1576 roku. Decyzję o nominacji na stanowisko wydawał pierwszy burmistrz. Z kolei znamy dane ostatniego miejskiego carillonisty, którym był Georg Edel, sprawujący swoje stanowisko do marca 1945 roku.
Carilllon, czyli dzwony
Po wojnie carillony zamilkły. Dekret Hermana Goeringa nakazywał przetopienie dzwonów. Te, które nie zostały zniszczone, zostały wywiezione do Niemiec. W Gdańsku pozostała tylko część dzwonów. Nie wywieziono na przykład 16 dzwonów z Biskupiej Górki, które uruchomiono oficjalnie w 1940 roku. W 1970 roku zamontowano je na wieży Ratusza Głównego Miasta Gdańska. Przestały grać w 1990 r.
– Dzwony z Biskupiej Górki można dziś zobaczyć w Muzeum Nauki Gdańskiej – mówi Waldemar Ossowski, dyrektor Muzeum Gdańska – Ich demontaż, podyktowany złym stanem technicznym, był możliwy także dzięki temu, iż 1989 roku przywrócono instrument w wieży kościoła św. Katarzyny. Początkowo było to automatyczne urządzenie, w 1998 roku dołączono 12 dzwonów i klawiaturę gry ręcznej. W 2000 roku w Ratuszu Głównomiejskim zamontowano nowy instrument, który można usłyszeć dziś podczas spaceru ulicą Długą. Wszystkimi carillonami, również tym mobilnym, zarządza obecnie Muzeum Gdańska – mówi Waldemar Ossowski, dyrektor Muzeum Gdańska.
Gdańska tradycja – tajemnice i ciekawostki
Instrument obsługiwał tzw. programista, ponieważ carillon ratuszowy z 1561 roku był automatyczny. Otrzymywał stałą pensję kwartalną oraz dodatkowe wynagrodzenie, gdy programował melodie z okazji wyborów do Rady Miejskiej, rozpoczęcia i zakończenia Jarmarku św. Dominika oraz innych ważnych okoliczności.
– Początkowo programistę ratuszowego carillonu nazywano różnie, na przykład ustawiaczem śpiewającego mechanizmu zegarowego czy ustawiaczem dzwonów. W wieku XVIII wieku najczęściej spotykanym określeniem był tytuł „Raths-Uhr Glockensteller”, co należy tłumaczyć jako: „ustawiacz dzwonów ratuszowego zegara”. W wieku XIX przyjęły się nazwy „Glockenist” lub „Glockenspieler” zarówno dla carillonisty kościoła św. Katarzyny jak i programisty ratuszowego automatu – mówi prof. Danuta Popinigis z Akademii Muzycznej
Kim jest nowy carillonista?
Miejskim carillonistą, a właściwie carillonistką, zostanie dr Monika Kaźmierczak, również wykładowczyni gdańskiej Akademii Muzycznej. Absolwentka gdańskiej akademii, która ukończyła także naukę w Niderlandzkiej Szkole Carillonowej w Amersfoort, jest także związana z Polskim Stowarzyszeniem Carillonowym oraz Muzeum Gdańska, dla którego gra koncerty. Od wielu lat realizuje z powodzeniem projekty propagujące muzykę carillonową. Koncertuje także w Polsce i za granicą.
– Dla Gdańska koncertuję już od 2001 roku, z dwuletnią przerwą na studia w Holandii. Cieszę się, że wracamy do dawnej gdańskiej tradycji – mówi dr Monika Kaźmierczak, przyszła miejska carillonistka. – Do moich zadań należało będzie granie cotygodniowych koncertów na wieży kościoła św. Katarzyny (piątki o 14.45) i wieży Ratusza Głównego Miasta (w soboty o 12.05). Do tego koncerty świąteczne oraz koncerty na specjalne okazje, np. rozpoczęcie i zakończenie Jarmarku św. Dominika.
