8 maja 1945 r. aktem bezwarunkowej kapitulacji Niemiec zakończyła się II wojna światowa w Europie. Wystawa opowiada o ludziach, którzy z powodu wojny znaleźli się na obczyźnie na froncie, obozach koncentracyjnych, obozach pracy, zesłaniu i postanowili wrócić do Ojczyzny drogą morską, co miało miejsce w latach 1945-1948. Do Polski zaczęli wracać żołnierze, jeńcy, robotnicy przymusowi, więźniowie obozów koncentracyjnych, załogi okrętów wojennych, statków cywilnych i pasażerskich...
Jednak po uznaniu komunistycznego Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej przez mocarstwa zachodnie oraz cofnięciu przez nie poparcia dla rządu emigracyjnego RP Polacy na Zachodzie zaczęli mieć wątpliwości: wracać czy nie wracać? Zwłaszcza, że dobiegające wiadomości z kraju nie były zbyt optymistyczne.
Prezentacja będzie dostępna w Gdyni do końca grudnia br. Wernisaż wystawy odbył się 28 listopada tuż obok historycznego okrętu ORP „Błyskawica”.
W imieniu dyrektora Oddziału IPN w Gdańsku dr. Marka Szymaniaka gości prezentacji przywitała naczelnik Oddziałowego Archiwum Justyna Pazda, a następnie oddała głos dyrektor Archiwum IPN Marzenie Kruk.
- Po zakończeniu działań wojennych poza granicami Rzeczypospolitej pozostawało w zależności od szacunków od trzech do pięciu milionów Polaków – podkreślała Marzena Kruk, dyrektor Archiwum IPN, prezentując założenia wystawy i tło historyczne. To byli żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, to byli jeńcy wojenni, to były osoby, które znalazły się poza Polską nie z własnego wyboru, ale dlatego, że zmusiła ich do tego zbrodnicza działalność państw, które napadły Polskę i ją okupowały. [...] Kiedy po zakończeniu działań wojennych jawne stały się już ustalenia wielkiej trójki z konferencji w Jałcie, wielu Polaków dowiedziało się, że [...] ich dom, mała Ojczyzna już nie jest w Polsce. W miarę upływu czasu, kiedy coraz więcej informacji z Polski przedostawało się na Zachód, decyzja o powrocie do Polski była coraz trudniejsza. W swojej wypowiedzi zaznaczyła, że tematyka prezentacji jest zbieżna z innym projektem IPN: „Szlaki nadziei. Odyseja wolności”.
Krótko o wystawie opowiedziały również jej autorki: Maja Lubiejewska-Chilicka i Marzena Kujot.
Wśród honorowych uczestników wydarzenia były rodziny osób uwiecznionych na prezentacji, a ponadto m.in. dyrektor Radia Gdańsk Adam Chmielecki, prezes Kaszubsko-Kociewskiego Stowarzyszenie im. Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski” i prezes Stowarzyszenia Rodzina Ponarska Maria Wieloch.
Na 18 panelach przedstawiamy: repatriację ludności cywilnej z państw skandynawskich i Niemiec; powracających do Gdyni: pierwszego statku handlowego s/s „Kraków”(21.09.1945 r.) i statku pasażerskiego m/s „Batory” (30.04.1947 r.); przybycie okrętów wojennych ORP „Sęp”, ORP „Żbik”, ORP „Ryś” oraz żaglowca szkolnego „Dar Pomorza” do portu wojennego na Oksywiu (24.10.1945 r.); powroty żołnierzy Polskich Sił zbrojnych na Zachodzie z Wielkiej Brytanii (do Gdańska) statkami: „Banfora” (05.01.1946 r.), m/s „Sobieski” ( 14.07.1946 r.) oraz „Eastern Prince” (03.08.1947 r.)
Wystawa, którą prezentujemy, jedynie zarysowuje historię powrotów, jednocześnie na jej tle snując opowieść o konkretnych postaciach: Stefana Seroki – żołnierza Kriegsmarine, później żołnierza II Korpusu Polskiego, Franciszka Batora – więźnia Ostaszkowa, uratowanego z transportu śmierci, Heleny Bańkowskiej, która służyła w Pomocniczej Służbie Wojskowej Kobiet w Armii Polskiej, kmdr. Bolesława Romanowskiego – dowódcy ORP „Błyskawica”, rodziny Bartoszów, która z syberyjskich łagrów przez Afrykę, Indie, Wielką Brytanię powróciła do Polski, Józefa Knajskiego vel Kniejskiego – żołnierza 318 Dywizjonu Myśliwsko-Rozpoznawczego „Gdańsk”.
W wystawie wykorzystano zdjęcia: Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej [AIPN], Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni [MMW], Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku [NMM], Archiwum Państwowe w Gdańsku [APG], Biblioteka Narodowa w Warszawie [BNW], Centralna Biblioteka Wojskowa [CBW], Narodowe Archiwum Cyfrowe [NAC], Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk [BG PAN], Pomorska Biblioteka Cyfrowa [PBC], Muzeum Emigracji w Gdyni [MEG], Uniwersytet Morski w Gdyni [UMG], Ośrodek KARTA, Muzeum Miasta Gdyni [MMG], Imperial War Museums, The Maritime Museum Sweden, National Museum of Denmark, Aarhus Stadsarkiv, Randers Stadsarkiv/Museum Østjylland.
*Wydarzenie zostało objęte patronem medialnym Radia Gdańsk.
Opr. (tomm)/IPN O. Gdańsk
Fot. IPN O. Gdańsk
