Odkrywamy historię. Tablica Piłsudskiego - z pobytu w więzieniu

Stowarzyszenie Miłośników Mazurka Dąbrowskiego, zwróciło się do Stowarzyszenia „Nasz Gdańsk” z propozycją działania. Po długich poszukiwaniach dotarliśmy do źródeł.
Postulujemy odtworzenie tablicy. Chcielibyśmy, aby uroczyste odsłonięcie nastąpiło 10 lutego 2010 roku – w 90.  rocznicę zaślubin Polski z morzem. Szukamy sojuszników przedsięwzięcia.

Zjazd Ligi Morskiej i Kolonjalnej
   
Powołano Komitet, w skład którego weszli m.in. przedstawiciele: Stowarzyszenia Tatarów Polskich, Miejskiej Komendy Policji, Aresztu Śledczego, Koła Przewodników.
Na czele Komitetu stanął niżej podpisany. Pierwszym zadaniem było odnalezienie tablicy, jeżeli gdzieś przetrwała, lub zebranie informacji. Kwerenda poszła dwutorowo. Pracownicy Archiwum Państwowego wyszukali niemieckie notatki policyjne, opisujące przebieg uroczystości, w czasie których odsłonięto tablicę, oraz przekład jej tekstu.
Z naszej strony udało się dotrzeć do szczegółowej relacji, zawartej w 6. numerze czasopisma „Morze i Kolonje” z 1935 roku. Jak się okazało 1 czerwca owego roku rozpoczął się w Gdańsku VI Walny Zjazd Ligi Morskiej i Kolonjalnej.
Według naszych dzisiejszych pojęć była to organizacja prawdziwie masowa. Należało do niej w całej Polsce ponad 320 tysięcy członków! Na zjazd przyjechało 848 delegatów, z prezesem Zarządu Głównego gen. Gustawem Orlicz - Dreszerem na czele.
Zjazd zaczął się od nabożeństwa żałobnego za spokój duszy zmarłego 12 maja Marszałka Józefa Piłsudskiego w polskim kościele Chrystusa Króla na Piaskowni (dziś ul. Ks. Rogaczewskiego). Kazanie wygłosił biskup chełmiński Stanisław Okoniewski.

Budowniczy Polski Odrodzonej
   
Plenarne posiedzenie odbyło się w sali Stoczni Gdańskiej przy Lisiej Grobli. Sala była udekorowana zielenią i barwami narodowymi. Centralne miejsce zajmowało popiersie zmarłego Marszałka, po bokach stały poczty sztandarowe poszczególnych okręgów LMK. Na wniosek gen. Orlicz-Dreszera zebrani uczcili jego pamięć minutą milczenia. Po oficjalnym otwarciu Zjazdu przez prezesa miejscowego oddziału LMK, komandora Józefa  Poznańskiego, przywitał zebranych Generalny Komisarz RP w Wolnym Mieście Gdańsku, min. Kazimierz Papée. Mówca przypomniał o roli Gdańska – miasta, „w którym stała kolebka polskiej idei morskiej, skąd wyruszali na sine wody Bałtyku pierwsi żeglarze polscy, by walczyć o dominium maris, by utwierdzić polskie władztwo nad morzem”.
Dalej wspomniał o Marszałku: „Nawiązując do tradycji Batorych i Wazów, Odnowiciel i Budowniczy Polski Odrodzonej, ś. p. Marszałek Piłsudski powołał do życia w samym zaraniu naszej Niepodległości polską Marynarkę Wojenną. Powierzył jej pieczę nad odzyskanym dostępem do morza, które otwarło nam drogę na świat. I stoimy dzisiaj twardą stopą nad jego bursztynowym brzegiem, świadomi wielkiej prawdy, że navigare necesse est.”

Wrota do Korony
 
  Ważnym punktem programu stał się przemarsz ulicami Gdańska do siedziby Generalnego Komisarza RP na Nowych Ogrodach. Oddajmy głos sprawozdawcy, podpisanemu literami J. L. (red. Janusz Lewandowski): „W uroczystej, poważnej ciszy przy głuchym tylko werblu bębnów orkiestry kolejowej z Gdyni – szły poczty sztandarowe, powiewały na wietrze krepą okryte sztandary. Za Radą Główną Ligi i grupą oficerów szli - w zwartym szyku czwórkowym - delegaci. Pochód przeszedł w skupieniu, wzdłuż szpalerów ludności i dziatwy szkolnej polskiej w Gdańsku szeregiem ulic aż do Neugarten na dziedziniec, który otacza gmach Kom. Gen. R. P.
   Na obszernym dziedzińcu siedziby przedstawiciela Rzeczypospolitej ustawiły się poczty sztandarowe, stanęli delegaci Ligi. Gen. Orlicz – Dreszer zwrócił się do min. Papée, prosząc o przyjęcie od LMK tablicy pamiątkowej, która z okazji 15-lecia odzyskania przez Polskę dostępu do morza została wmurowana w gmachu Komisariatu Gen. R. P., oraz zakończył swe przemówienie okrzykiem na cześć Pana Prezydenta Rzplitej.
   Po odegraniu przez orkiestrę hymnu narodowego zabrał głos min. Papée: „W chwili, gdy przyjmuję tablicę ufundowaną przez Ligę Morską i Kolonjalną, stwierdzam, że na straży polskiej idei morskiej dziś tu stoimy i stać będziemy. Jesteśmy szczęśliwi, że Zjazd tegoroczny mógł otworzyć swe obrady w Gdańsku. Nie zapomnimy nigdy o słowach ks. kanclerza Karnkowskiego, że tu, koło gdańskiej latarni, mieszczą się wrota do Korony.

1 czerwca 1935 roku – wmurowanie tablicy

Polska Gdańska potrzebuje, potrzebowała i zawsze potrzebować będzie, a mówiąc słowami wojewody Jana Solikowskiego z r. 1570, Gdańsk zawżdy przy Polsce stał, bez Polski się obejść nie mógł i nie może. Jego własny, nieskrępowany rozwój kulturalny i narodowościowy godził się zawsze i godzi się z rozwojem gospodarczym, opartym na zespoleniu z Polską. Mocną stopą oprzeć się na dwóch portach wybrzeża polskiego było zawsze dążeniem naszych wielkich królów i jest dla nas odziedziczonym po nich nakazem polskiej racji stanu. Custodia maris est portum gedanium – to nakaz Stefana Batorego, który po wiekach odżył i wykonany został rozkazem Marszałka Piłsudskiego z dnia 28 listopada 1918 r. Dzisiejsze nasze pokolenie rozkaz ten przekaże wiernie następnym”.
   Orkiestra odegrała marsza Pierwszej Brygady, poczem gen. dyw. Orlicz-Dreszer dokonał osłonięcia tablicy pamiątkowej. Tablica zawiera następujący napis:
   „W ROKU ŻAŁOBY PO ZGONIE WODZA NARODU JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO, Z KTÓREGO ROZKAZU BANDERA POLSKA POJAWIŁA SIĘ PO DŁUŻSZEJ PRZERWIE NA BAŁTYKU, DLA UPAMIĘTNIENIA PIĘTNASTEJ ROCZNICY ODZYSKANIA PRZEZ POLSKĘ WOLNEGO DOSTĘPU DO MORZA – VI WALNY ZJAZD DELEGATÓW LIGI MORSKIEJ I KOLONJALNEJ, OBRADUJĄCY U UJŚCIA WISŁY, TABLICĘ TĘ WMUROWAŁ.
   DZIAŁO SIĘ W DNIU 1 CZERWCA 1935 ROKU, GDY PREZYDENTEM RZPLITEJ BYŁ PROF. DR. IGNACY MOŚCICKI, PREZESEM RADY MINISTRÓW – PŁK. WALERY SŁAWEK, A KOMISARZEM GENERALNYM W WOLNEM MIEŚCIE GDAŃSKU – MIN. KAZIMIERZ PAPÉE”.

Treść – znacznie szersza

   O godz. 16 delegaci Zjazdu odjechali holownikiem z Długiego Mostu na miejsce postoju s/s „Kościuszko”, na którego pokładzie odpłynęli na wyspę Bornholm”.
W czasie rejsu obradowały komisje Ligi. Kończące Zjazd drugie posiedzenie plenarne odbyło się 3 czerwca w Gdyni. Cytując relację z uroczystości, zachowałem pisownię i błędne „portum gedanium” (zamiast portus gedanensis) w przemówieniu min. Papéego. W czasopiśmie zamieszczono zdjęcie tablicy, które zeskanowali dla nas pracownicy Biblioteki Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku (dziękujemy!).
   Jak widać, treść tablicy była inna, niż na początku myśleliśmy – znacznie szersza niż upamiętnienie krótkotrwałego pobytu Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego w gdańskim więzieniu.
Na kolejnym zebraniu naszego Komitetu - w gościnnych pomieszczeniach Archiwum Państwowego w Gdańsku - postanowiono dążyć do odtworzenia tablicy w jej dawnym brzmieniu i zaproponowano jej uroczyste odsłonięcie w 90. rocznicę zaślubin Polski z morzem, 10 lutego 2010 r. W tym celu zamierzamy się zwrócić o poparcie do Władz Miasta i Województwa i do Rady Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. Wierzymy, że nie odmówią. Liczymy także na współpracę wszystkich instytucji – Akademii, szkół i przedsiębiorstw, noszących Imię Marszałka Piłsudskiego. To powinno być wspólną sprawą nas wszystkich.