Dusza z ciałem

Rozmowa z Mieczysławem Abramowiczem, pisarzem, publicysta, rzecznikiem prasowym Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gdańsku.

- Na cmentarzu żydowskim na Chełmie widać intensywne roboty.
- Prace rewitalizacyjne zaczęto około półtora roku temu od ogrodzenia terenu cmentarza, które, niestety, co jakiś czas jest niszczone. Za zgodą wojewódzkiego konserwatora przyrody dokonano wycinki krzewów i samosiejek. Od dwóch miesięcy zajmujemy się XVIII – wieczną częścią cmentarza na szczycie żydowskiej górki.  W tej chwili odkrywane są macewy i groby z przełomu XVIII i XIX wieku i z wieku XIX. Ekipa z Węgier wydobywa na powierzchnię macewy i umieszcza w betonowych fundamentach. Nagrobki - jest ich ponad pięćset - są połamane, poniszczone. Wiele elementów w ciągu ostatnich dziesięcioleci porozkradano. Szczątki tutejszych grobów odnaleźć można w okolicznych ogródkach. Kamieniarze traktowali ten cmentarz jak kamieniołom do pozyskiwania materiału na inne groby. W trakcie budowy osiedla obok cmentarza spychacze niszczyły masowo nagrobki.

- Wiadomo kim były pochowane osoby?
- Mimo zniszczeń dziesiątki macew są czytelne. Może jeszcze w tym roku przyjedzie ekipa, która wykona inwentaryzację cmentarza. I potem będziemy sprawdzać dane w zachowanych aktach urzędu stanu cywilnego gmin żydowskich, ustalać bliżej kto jest pochowany. Odnajdujemy między innymi groby osób niezwykle ważnych dla gdańskiej, żydowskiej historii. Wśród nich szczególne znaczenie ma niewielki grób w najstarszej części cmentarza.  Odkryliśmy - jesteśmy pewni w dziewięćdziesięciu dziewięciu procentach  - grób słynnego uczonego, talmudysty, rabina Meira Posnera. Urodził się w 1728 roku, był przez ponad dwadzieścia lat rabinem trzech połączonych żydowskich gmin w Gdańsku - Starych Szkotów, Wrzeszcza i Winnicy. W sposób nowoczesny zorganizował te gminy. Zasłużył się jako badacz i komentator talmudu i prawa żydowskiego. Napisał dzieła, które do dziś są duchowymi przewodnikami dla Żydów, najważniejsze to „Bet Meir”. Dla osób nie będących wyznawcami judaizmu Posner to jeden z bardzo mądrych mieszkańców Gdańska, w którym działał i tworzył. Zmarł w 1803 roku.

- Co świadczy, że jest to grób Posnera?
- Wiadomo było, że był pochowany właśnie tutaj, ale nie wiedziano gdzie. Jest stary żydowski zwyczaj, że na grobach uczonych rabinów umieszczano – oprócz epitafiów - wizerunki ksiąg z tytułami ich dzieł. Na tym grobie znaleźliśmy w ostatnim czasie fragment macewy z księgą i napisem „Bet Meir”. Gdy odkrycie grobu potwierdzi jakiś rabin będzie to sensacja na skalę światową. Z czasem może to być miejsce pielgrzymek Żydów.

- Kto finansuje prace na chełmskim cmentarzu?
- Koszty są kolosalne, dotacje pochodzą od międzynarodowych instytucji żydowskich, które zajmują się renowacja cmentarzy. Część pieniędzy przekazuje Związek Gmin Żydowskich.

- Dużo jeszcze pozostało pracy?
- Ogromnie dużo, to są lata pracy. Prace przeprowadzono na szczycie żydowskiej górki, jeszcze jest cały stok, duży obszar, gdzie są groby z lat 20 i 30 XX wieku, teren wokół ohelu, czyli grobowca.

- Rewitalizacja cmentarza to dla wszystkich przywracanie pamięci.
 - Dla trwania narodu żydowskiego najważniejsza jest pamięć o zmarłych. Cmentarz dla Żydów to miejsce najważniejsze, w którym zmarli czekają  na mesjasza, koniec świata i sąd ostateczny. W momencie, gdy przyjdzie mesjasz skończy się ten czas istnienia świata i zacznie się nowy. A więc jest to miejsce przyszłego spotkania z mesjaszem. Miejsce po zburzonej, spalonej synagodze nie jest tak ważne jak cmentarz. Dla Żydów – jeśli tam ktoś by wybudował hotel - miejsce to pozostanie zawsze cmentarzem. Nie powinno się na cmentarzu czynić niczego, co może zakłócić spokój  szczątków ludzkich – karczować, kopać dołów itp., nie wskazane jest, żeby fotografować. Na wszelkie prace musi być zgoda rabina. Żydzi wierzą, że cmentarz jest wypełniony duszami, które czekają, by znów spotkać się  z ciałem.

- Nadal zdarzają się dewastacje?
- Tak. Najwyraźniej dla części okolicznych mieszkańców miejsce to jest mało ważne, wręcz przeciwnie. Od czasu do czasu spotykamy się z bardzo nieprzychylnymi reakcjami mieszkających po sąsiedzku ludzi, którym nagle wydaje się, że zabrano im ich miejsce, w którym można było wyprowadzać psy, urządzać bankiety, popijać piwko i zabawiać się w krzakach.