450 lat Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego

Konferencje naukową otworzył Rektor GWSH prof. Zbigniew Machaliński.
Pierwsza część konferencji której przewodniczył prof. Romuald Grzybowski odbyła się w Gdańskiej Wyższej Szkole Humanistycznej przy ul. Biskupiej 24 B.
Natomiast uroczyste odsłonięcie tablicy upamiętniającej działalność Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego w latach 1558-1817 w budynku przy ul. Toruńskiej 1 oraz popołudniowa część obrad (dyskusja) odbyły się w tym właśnie historycznym miejscu, obecnej siedzibie Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Przedstawiono bardzo interesujące referaty:
Prof. Lech Mokrzycki - Z dziejów Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego.
Prof. Edmund Kotarski  - Siedemnastowieczne biografie profesorów Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego.
Dr Jacek Taraszkiewicz - Prawo i Historia w Gdańskim Gimnazjum Akademickim.
Dr Sławomir Kościelak - Teologia w Gdańskim Gimnazjum Akademickim w okresie Colloquium Charitatiuum.

W drugiej części konferencji, której przewodniczył prof. Krzysztof Jakubiak zaprezentowano referaty:
Mgr Mariusz Brodnicki - Rozwój filozofii w Gdańskim Gimnazjum Akademickim w szesnastym i siedemnastym wieku.

Dr Adam Skarszewski - Medycyna i jej więzi z Gimnazjum Gdańskim.
Prof. Edmund Kizik - Życie i obyczaje studenckie w dawnym Gdańsku.
Prof. Kazimierz Puchowski - Model kształcenia w szkolnictwie katolickim i protestanckim w Prusach Królewskich.
Konferencji towarzyszyła okolicznościowa wystawa według projektu mgr Mariusza Brodnickiego.
* * *
GDAŃSKIE GIMNAZJUM AKADEMICKIE

    Dzieje Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego sięgają XVI wieku. W tamtym okresie w Prusach Królewskich podejmowano konsekwentne wysiłki zmierzające do utworzenia rozbudowanej i zróżnicowanej sieci oświatowej. Rada Gdańska chciała utworzenia na swym terenie gimnazjum, które wyszłoby naprzeciw uniwersyteckim nadziejom części mieszkańców.
W wyniku sekularyzacji zakonu franciszkanów w Gdańsku ich ostatni przełożony Jan Rollau w 1555 roku przekazał budynek klasztoru Radzie Miasta na potrzeby szkolnictwa. Jest to budynek przy ul. Toruńskiej 1, w którym dziś mieści się Muzeum Narodowe. Gimnazjum zapoczątkowało tam swoją działalność dydaktyczną 13 czerwca 1558 roku uroczystym wykładem pierwszego rektora Jana Hoppego.
W latach 1558−1580 gimnazjum dopiero tworzyło podstawy do przekształcenia się w gimnazjum akademickie, niemniej jednak już wówczas zyskało duże uznanie w środowisku dzięki zatrudnieniu cenionych rektorów i profesorów. Pierwszy zachowany statut ogłosił w 1568 roku Andrzej Franckenberger, trzeci kolejny rektor. Nawiązując do kierunku wychowania religijnego i rozpraw teologicznych napisanych przez Filipa Melanchtona, zapowiedział, iż obok teologii duży nacisk w gimnazjum będzie się kładło na prawo i medycynę z wyeksponowaniem anatomii oraz na filozofię, etykę i dialektykę. Należy podkreślić, że wiele założeń przyjętych w pierwszym okresie działalności było kontynuowanych po 1580 roku, czyli już w ramach gimnazjum akademickiego. Według A. Franckenbergera do podstawowych zadań gimnazjum należało propagowanie szlachetnych nauk, poszukiwanie cnoty bądź źródeł dobrych rzeczy i pożytecznych dla życia. Zwyczajem, który przetrwał dziesięciolecia i stał się powszechną praktyką realizowaną w dobie gimnazjum akademickiego, było prowadzenie przez jednego profesora wykładów obejmujących określone cykle tematyczne.
W 1580 roku rektorem został Jakub Fabricius. Od jego czasów utworzono katedrę teologii i na jej kierowników mianowano osoby z wykształceniem teologicznym. Od 1585 roku J. Fabricius objął funkcję pastora w luterańskim kościele św. Trójcy i odtąd aż do 1799 roku stanowisko rektora powiązano z obowiązkami pastora u św. Trójcy. Kościół ten stał się świątynią gimnazjalną, połączenie obu funkcji stworzyło zaś wyraźne możliwości oddziaływania na kierunek wychowania religijnego słuchaczy.
    Wykazy wykładanych dyscyplin w latach 1580−1600 potwierdzają systematyczne doskonalenie i wzbogacanie programu nauczania. Profesorów specjalizujących się w określonych dyscyplinach powoływano do tworzących się stopniowo katedr. Od początku najważniejsza była katedra teologii. W pierwszych drukowanych programach po teologii oraz prawie z historią trzecie miejsce zajmowała katedra medycyny, a dalsze miejsca przypadały katedrom: retoryki, filozofii, matematyki, greki i języków orientalnych, na końcu zaś umieszczono utworzony w 1599 roku lektorat języka polskiego.
    Bardzo ważny, chociaż zbyt krótki, etap w działalności Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego obejmowały lata 1602−1609, kiedy wykładał wybitny humanista Bartłomiej Keckermann, faktyczny twórca dalszych przekształceń placówki na gimnazjum akademickie o europejskich aspiracjach i poziomie. Świetny rozwój szkoły w tych latach i uzyskany rozgłos były przede wszystkim rezultatem rozkwitu idei kształcenia na wyższym szczeblu oraz na podbudowie filozofii, języków klasycznych, nowożytnych i orientalnych, przy równoczesnym wsparciu nauk ścislych i przyrodniczych  oraz z pewnym ograniczeniem znaczenia teologii.
    Gdańskie Gimnazjum Akademickie posiadało cztery sale wykładowe. Słuchacze zamieszkiwali w sześciu pomieszczeniach klasztornych na parterze, a po przebudowie w 1604 roku podobne miejsca zyskali w dawnych celach zakonnych na piętrze. Części młodzieży zapewniano darmowe noclegi i do schyłku XVII wieku utrzymanie, co było bardzo istotne, gdyż słuchacze spoza Gdańska stanowili do 65% ogółu, a liczba uczniów około 1650 roku dochodziła do 500 (zwykle w wieku od 12 do 19 lat).
    Osiągnięcia naukowe profesorów propagowano podczas publicznych dysput i egzaminów końcowych, publikowano po łacinie i nieraz zyskiwały one rozgłos, autorzy zostawali zaś członkami międzynarodowych stowarzyszeń naukowych. W XVII wieku Gdańskie Gimnazjum Akademickie, obok toruńskiego, stało się dzięki wynikom badań naukowych prowadzonych przez profesorów i sukcesom dydaktycznym jedną z najlepszych szkół w Rzeczypospolitej, której absolwentów przyjmowano na starsze lata uniwersytetów zagranicznych. Natomiast dorobek wielu uczonych wszedł na trwałe do dziejów nauki europejskiej, a nawet światowej. Wychowankiem gdańskiego gimnazjum był wybitny astronom Jan Heweliusz (1611−1687).
 Gdańskie Gimnazjum Akademickie działało do 10 listopada 1817 roku.


Zródło: Lech Mokrzecki, Gdańskie Gimnazjum Akademickie − zarys dziejów, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, pod red. E. Kotarskiego, Gdańsk 2008, t. 1.